Anne Marie Weggelaar: “Tijd voor Verbinding heeft een ander DNA dan de sector gewend is van verbeterprogramma’s, en dat vraagt om vernieuwing”

Door Esmée Louwman

Anne Marie Weggelaar heeft jarenlange ervaring als onderzoeker, maar is ook nog werkzaam als interim-manager en adviseur. Ze kent de primaire en bestuurlijke processen van zorginstellingen goed en begrijpt waarom het soms niet zo eenvoudig is om te veranderen. Ik ontmoet een gedreven vrouw die houdt van het analyseren van complexe zaken en zoeken naar manieren om de zorg te verbeteren. Haar aanpak in het onderzoek naar Tijd voor Verbinding wijkt af van de meer traditionele manier. “Bij actie-onderzoek worden zoveel mogelijk alle stakeholders betrokken bij het onderzoek, omdat we werken aan drie doelen tegelijkertijd. Allereerst het veranderdoel. Wat is het vraagstuk waarvoor we een oplossing willen vinden? Daarnaast het leerdoel. Wat moeten betrokken stakeholders voor nieuwe competenties ontwikkelen of welke kennis moeten zij krijgen om duurzaam te veranderen en de bereikte resultaten te borgen? En vanzelfsprekend ook het wetenschapsdoel. Welke kennis kunnen we delen met andere zorgorganisaties? Reflectie is dan ook een belangrijk instrument om de drie doelen met elkaar te verbinden”, vertelt ze. Deze insteek sluit naadloos aan bij de beweging die Tijd voor Verbinding op gang wil brengen in de medisch specialistische zorg.

Betrokken praktijk
Anne Marie geeft een voorbeeld van het betrekken van zorgprofessionals in het onderzoek. In het kader van actie-onderzoek keek ze ooit mee tijdens een multidisciplinair oncologie overleg. “Er werden 50 patiënten besproken in een uur met 20 professionals aan tafel. Op een gegeven moment werd de casus van een man van begin 40 er voor mijn gevoel doorheen gejast en werd er bepaald dat hij het palliatieve zorgpad in ging. Er werd geen tijd genomen om met elkaar goed te kijken wat er nog mogelijk was. Op dit moment heb ik gevraagd: ‘Wie kan mij vertellen wie deze man is? Heeft hij een gezin? Wat is er nog mogelijk om zijn kwaliteit van leven te vergroten?’ Toen bleek dat er toch meer mogelijk was voor deze patiënt. Daarnaast kregen we een goed gesprek over experimenten die we zouden kunnen doen om de structuur van het MDO aan te passen, zodat er voldoende tijd is voor het bespreken van complexe patiënten.”

Bij actie-onderzoek is er dus meer ruimte voor directe terugkoppeling en inbreng van de onderzoeker op basis van zijn data (observaties, interviews). Daarnaast heeft de actie-onderzoeker een belangrijke rol door het inbrengen van wetenschappelijke inzichten. De meerwaarde van actie-onderzoek voor Tijd voor Verbinding is dat bevindingen direct meegenomen kunnen worden in (het aanscherpen van) de programma-aanpak.

Ander DNA
“Ik merk dat er veel vragen zijn rondom de aanpak van het programma Tijd voor Verbinding”, vertelt Anne Marie. “Wat is precies de bedoeling de bottom-up aanpak en het bouwen van netwerken? Is het werken aan de drie thema’s, om de patiëntveiligheid te verbeteren, vrijblijvend? Kunnen we als sector voldoende eigen verantwoordelijkheid nemen, zonder dwang van buitenaf?.” Ze vindt dit heel relevante vragen. Zeker omdat de sector héél veel programma’s kent die allemaal uitgaan van opgelegde eisen waarover je met indicatoren en audits verantwoording moet afleggen. Of die gehandhaafd worden door Inspectie of een wetenschappelijke vereniging of een accreditatie. Het DNA van het programma Tijd voor Verbinding is anders volgens haar. “We proberen te leren van de praktijk (wat er al is), door praktijkvoorbeelden of werkwijzen uit te schrijven en die te delen. We zoeken uit waarom dingen meestal goed gaan en hebben extra aandacht voor het aanpassingsvermogen van medewerkers bij onverwachte gebeurtenissen.” Met deze voorbeelden wil het programma zorgprofessionals inspireren en hen helpen met kennis over hoe zaken kunt aanpakken. Ook wordt er actief gewerkt aan netwerken zowel tussen zorgorganisaties als met experts. Ultieme doel is dat zorgprofessionals in hun zorgorganisatie aan de slag gaan met de kennis die zij opdoen via de praktijkvoorbeelden. Maar dat is niet zo eenvoudig volgens Anne Marie. “Dat vraagt om uit de goede voorbeelden te halen, wat zou kunnen werken in jouw zorgorganisatie. Iedere organisatie is anders georganiseerd en heeft een andere historie en cultuur. Daarom moeten de ‘werkzame bestandsdelen’ van die goede voorbeelden, op maat gemaakt worden voor ieder ziekenhuis. Actie-onderzoekers noemen dit transfereren, het toepasbaar maken van kennis uit situatie A voor situatie B. “

Op mijn vraag wat dat gaat opleveren, beginnen haar ogen te stralen. “Als overal in Nederland zorgprofessionals aan de gang gaan met het transfereren, dan ontstaat er een grote beweging in de sector. Een beweging die vergelijkbaar is met een zwerm vogels, die elkaar helpen om efficiënt en effectief naar het Zuiden te vliegen. Dat is een ander soort verandering, die hopelijk leidt tot meer duurzame verbetering van de patiëntveiligheid. De vogels die op kop vliegen hebben we afgelopen jaar goed in het zicht gekregen doordat de netwerkbouwers allerlei goede voorbeelden hebben gevonden. Nu is het tijd dat de overige vogels zich aansluiten bij de zwerm, zodat er vanuit de sector zelf een nieuwe standaard of norm ontstaat over hoe we de zorg organiseren.”

Het actie-onderzoek draagt niet alleen bij aan de drie thema’s: kwetsbare ouderen, antistolling en het multidisciplinaire gesprek, maar ook aan het functioneren van het programma zelf. Welke dingen die het programmateam organiseert of doet, brengen de zwerm op gang, houden deze in beweging of maken deze efficiënter? Het doel van het programma is om vermijdbare schade en sterfte in de medisch specialistische zorg terug te dringen. Hoe het programma daaraan bijdraagt moeten we ook onderzoeken. Daarnaast vraagt deze bottom-up beweging ook iets van leiderschap in de zorgorganisaties, we zijn nog zoekende wat dit precies inhoudt.